پاورپوینت رسالت های بایسته در مدیریت تبلیغ دینی

اشاره

به راستی، رسالت مدیران تبلیغ چیست؟ به عبارت دیگر، وظایف مهم و اساسی آن ها در روند مدیریت در چه اهداف و فعالیت هایی خلاصه می شود؟

آنچه از پی می آید، تلاشی است در جهت شناساندن وظایف و رسالت مدیران تبلیغ دینی؛ اگر چه گامی کوچک در این عرصه پر ارزش و ژرف است، ولی امید است دریچه ای به سوی پژوهش های کارامد و نوین باز نماید.

۱ توجه به سطح فرهنگ و آگاهی جامعه

یکی از رسالت های مهم مدیران در برنامه ریزی و مدیریت، داشتن نگرشی عمیق و ژرف به میزان آگاهی و سطح فرهنگی جامعه است. بی توجهی به این مسأله اساسی و از نظر دور داشتن باورها و نگرش های فرهنگی جوامع و تفاوت های موجود در آن ها می تواند شکست سختی بر دستگاه تبلیغ وارد سازد و کارایی آن را محدود یا متوقف سازد. در تبلیغ اثربخش، آگاهی از نوع و نگره فرهنگی جامعه و شرایط و محیط زیستِ فرهنگی مخاطبان نقشی کلیدی و محوری دارد. باید دانست آیا مخاطبان تشنه معارف هستند یا بی توجه و گریز پا. قرآن، این صحیفه معجزه آسا، این مسأله مهم را با مثال بیان می کند؛ افراد را تقسیم می نماید و روح بعضی را به زمینی آماده که بارش باران آن را سبز و پرطراوت می نماید تشبیه کرده، روح گروه دیگر را همچون زمینی شوره زار می داند که جز خار و خاشاک روییدنی دیگری ندارد.^(۱)

اندیشمند و محقق معاصر، شهید مطهری رحمه الله ، در همین باره می گویند: «دشواری و سنگینی این مسؤولیت ها و تعلیم و تبلیغ اصول و فروع دین و پاسخ گویی به نیازهای مردم، در همه زمان ها یکسان نیست؛ بستگی دارد به درجه تمدن و سطح فرهنگ جامعه و میزان آگاهی مردم به مسائل مختلف از یک طرف و فعالیت نیروهای مخالف از طرف دیگر.»^(۲)

بنابراین، توجه به سطح آگاهی عمومی و فرهنگ سیاسی، اجتماعی و اقتصادی حاکم بسیار مهم و در خور توجه است. این مسأله زمانی اهمیت دو چندان پیدا می کند که وظیفه مدیریت تبلیغ انتشار و ارائه مفاهیم متعالی بوده و از سوی دیگر، تلاش های ناهمسو در جهت تخریب از سوی دشمنان، به گونه ای پیگیر و مداوم در حال انجام است. در این فضا، باید به بسترها و زمینه های ارزشی توجه ویژه شود تا متغیّرهای مزاحم متعددی که بر رفتار فرهنگی مردم تأثیر مستقیم و غیرمستقیم دارد، مهار شود. شهید مطهری رحمه الله با نگاه ژرف خود، این گونه می گویند: «به مسأله محیط مساعد اخلاقی و اجتماعی، که هماهنگ با مفاهیم متعالی معنوی باشد، باید کمال اهمیت داده شود.»^(۳)

۲ شناسایی منطق، زبان و اندیشه های نوین

شناخت منطق و زبان روز می تواند به هم زبانی با نسل ها و قشرها منجر شود و آشنایی با اندیشه های نوین ضامن پویایی و تحرّک سازمان تبلیغ است و همگی می توانند به مدیریتی توانا و پیشرو یاری رسانند. همراهی با زمان و شناخت مکان و در مواردی پیشی گرفتن از زمانه از بایسته های مدیریت تبلیغ دینی است. انتظار هجوم و سپس دفاع، از آسیب های جدّی است که پیکره مدیریت را تهدید می کند.

قرآن کریم بر این راهبرد اساسی تأکید کرده، می فرماید: «واَعِدُّوا لهم مَااستطعتُم مِن قُوّهٍ و مِن رباطِ الخیلِ تُرهبونَ به عدَّواللهِ» (انفال: ۶۰)؛

هر نیرویی در قدرت دارید برای مقابله با آن ها آماده سازید و (همچنین) اسب های ورزیده (برای میدان نبرد)، تا به وسیله آن دشمن خدا و دشمن خویش را بترسانید.^(۴)

شهید مطهری رحمه الله نیز هدایت و رهبری را از گذرگاه شناخت میسّر دانسته، می فرماید: «باید با منطق روز و زبان روز و افکار روز آشنا شد و از همان راه به هدایت و رهبری مردم پرداخت.»^(۵)

مدیریت سازمان تبلیغ دینی همواره باید خود را در متن رویدادهای علمی و پژوهش های بنیادین قرار دهد و با شناسایی سره از ناسره، از فراگیرشدن شبهات پیش گیری نماید و به تعبیر رهبر فرزانه انقلاب، «ذهنیت جامعه را واکسینه نماید.»

ایشان یکی از راه های پاس داری از فرهنگ خودی را این گونه بیان می کنند: «حوزه باید در متن حوادث علمی عالم باشد. امروز شما باید بدانید و در جریان باشید که مثلاً در مقوله جامعه شناسی در دنیا چه نظرات و ایده هایی هست و چه فکرهایی می جوشد. گاهی در این فکرها عناصر مطلوبی هست، آن را جذب کنید. عناصر نامطلوبی هم هست، قبل از آن که بیاید دفاع مناسبش را آماده کنید و ذهنیت جامعه را واکسینه نمایید. این طور نباشد که وقتی آمد و یک عده رفتند و خواندند و طرفدار شدند، ما بگوییم که بله، فلان کس در فلان قضیه، این طوری گفته و این مطلب به این دلیل و این دلیل درست نیست و راه برخورد، وجود ندارد.»^(۶)

۳ اولویت بندی و کل نگری

یکی از رموز موفقیت و پیروزی مدیران کارامد و کاردان اولویت شناسی و طبقه بندی کارها و وظایف است؛ و این امر میسّر نیست، مگر با همراهی مردم و شناسایی نیازهای فرهنگی آنان. پرداختن به کارهای روزمره بدون اولویت بندی، از آن ها کلافی سردرگم می سازد. بنابراین، بر مدیران و برنامه ریزان تبلیغ دینی لازم است تا خود را از بند مسائل انحرافی برهانند و با اولویت شناسی، زنجیره ای از زمینه های کاری سنجیده شده و ارزش یابی گشته از کارها را به ترتیب اولویت و اهمیت فراهم آورند تا با تمرکز نیروها بر یک محور، کارها با سرعت و دقت بیش تر به پیش روند. مولای پرهیزگاران علیه السلام در این رابطه می فرمایند:

«اِنّ رایکَ لایتسعُ لِکلِّ شی ءٍ فَفَرِّغه للمُهمِّ»^(۷)؛

اندیشه تو گنجایش و توان دربرگیری همه چیز را ندارد؛ بنابراین، آن را برای پرداختن به امور مهم آزاد بگذار.

اولویت بندی و پردازش کارها ممکن نیست، مگر با ترک امور جزئی و غیرضروری و قراردادن آن ها در پایین ترین مرحله در برنامه ریزی و اجرا. امیرمؤمنان علیه السلام راز کام یابی در مدیریت را دوری از امور کوچک و فروتر و پرداختن به امور مهم می دانند و می فرمایند:

«امّا بعد، فاطلبْ ما یُعنیکَ واترکْ ما لایُعنیکَ فَاِنَّ فی ترکِ ما لایُعنیکَ درکَ ما یُعنیکَ»^(۸)؛

در پی کارهای مهم برو و از پرداختن و دل مشغولی به کارهای غیرضروری بپرهیز؛ چون با ترک کارهای غیرمهم، زمینه رسیدگی به امور اساسی فراهم می آید.

توجه به «نو به نو شدن» رویدادها و مسائل، می تواند مدیریت تبلیغ را یاری رساند. رهبر فرزانه انقلاب با تأکید بر ضرورت شناخت مهم ترین ها، این چنین می فرمایند: «آن چیزی را باید گفت که مهم تر است؛ آن چیزی که امروز به صورت سؤال در ذهن جوانان است و اگر جواب داده نشود ممکن است آن ها را گمراه کند. این سؤال چیست؟ … باید بگردید، پیدا کنید. بخش دشوار قضیه این جاست؛ عده ای بگردند آن سؤالاتی را که در ذهن ها هست، پیدا کنند. همیشه که یک طور سؤال در ذهن ها نیست. در زمانی که ماها در رأس کار تبلیغ و شتابنده در این راه و ممحّض برای این کار بودیم، مسائلی وجود داشت که امروز آن مسائل اصلاً مطرح نیست؛ آن روزها ما باید می نشستیم و سوسیالیسم علمی و ماتریالیست تاریخی را می فهمیدیم و برایش جواب تهیه می کردیم. آن روز در ذهن غالب جوانان ما، دانشگاهی ها و غیردانشگاهی ها و حتی بعضی از بازاری ها، این حرف ها بود …، اما امروز این حرف ها نیست؛ امروز مسائل دیگری است. آیا می خواهید بگذارید این مسائل بماند؟ آیا می خواهید در ذهن دختران و زنان و پسران و مردان ما خلأ بماند تا دشمن بیاید این خلأها را آن طور که خودش می خواهد پر بکند؟ اگر نمی خواهید، باید بدانید که این خلأ چیست؛ دستگاه هایی لازم است که به این بیندیشند و فکر کنند.»^(۹)

بی تردید، در مقوله پرارزش و مهم مدیریت تبلیغ هرگونه سستی و جزئی نگری و عدم دسته بندی خسارتی بس عظیم و کشتار فرهنگی نسل ها را به دنبال خواهد داشت. جزئی نگری و نداشتن اولویت چیزی جز انهدام و پاشیدگی به دنبال نخواهد آورد. علی علیه السلام در همین باره می فرمایند: «مَن اشتغلَ بغیرِ المهمِّ ضَیّع الاَهمَ»؛^(۱۰)

کسی که خود را به امور جزئی مشغول سازد، پاشیدگی و تضییع مسائل مهم تر را فراهم نموده است.

در جایی دیگر، راز و رمز سقوط و فروپاشی حکومت ها را که مجموعه ای از مدیریت ها می باشند در چهار نکته اساسی می دانند که از جمله آن ها جزئی نگری است.^(۱۱)

از دیگر نکاتی که در مدیریت اجرا و اولویت شناسی باید به آن توجه کامل داشت، «کل نگری» است؛ زیرا هر اولویت بندی بدون آن به زنجیره ای گسسته، پاره پاره و ناکارامد می ماند. بنابراین، باید برای شناسایی جایگاه ارزشی و اجرایی امور، آن ها را در مجموعه ای کلی و در سطحی پیوند خورده با دیگر مجموعه ها و کارها دید و سپس به ارزش گذاری و اجرا پرداخت. نگرش تجربی و در عین حال، باز و روشن حضرت امام رحمه الله با تأکید بر لزوم کل نگری و پی بردن به روابط موجود در کلام ایشان این گونه هویدا می شود: «ما باید در سنجش هایمان روی هم مطالب را بریزیم و حساب کنیم. یک نقطه را اگر بخواهیم نظر بکنیم، ممکن است این نقطه ما را به خطا بکشاند.»^(۱۲)

با توجه به گفتار یاد شده و آنچه تاکنون آمد، پرداختن به امور اساسی و اولویت شناسی و داشتن طرح و برنامه ای کلی و از سوی دیگر، مجموعه انگاری و در کل نگری می تواند مدیریت سازمان تبلیغ دینی را با شتابی مطمئن به سوی اهدافش به پیش برد.

۴ توجه به نسبیت روش ها و وسایل

پیش بینی روش ها برای رسیدن به اهداف و تدارک ابزار کار و تأثیربخش در جهت نیل به مقصود، یکی دیگر از رسالت های مدیریت تبلیغ دینی است. اما آنچه مهم تر و کلیدی به حساب می آید توجه به نسبیت روش ها و نسبیت کارایی ابزارها می باشد. فرهنگ سازی و نفوذ در دل مخاطبان در هر گروه یا جامعه نیازمند لباس خاص و ظرافتی ویژه است. همان گونه که امر به معروف و نهی از منکر، که یکی از جلوه های تبلیغ دینی است، با توجه به زمان و مکان و مخاطب حکمی متفاوت می یابد، ملاحظه این امور در تبلیغ نیز اهمیتی ویژه دارد.

غبار گچ نشسته بر لباس را می توان با زدن زدود، ولی زدودن دوده سیاه به این روش، ثمری جز سیاهی بیش تر به دنبال نخواهد داشت، آن را باید با روش ملایم تری مانند فوت کردن برطرف نمود.^(۱۳) توجه به این نسبیت ها از رموز موفقیت و بی توجهی به آن ها در پایان، بی نتیجه ماندن تلاش ها در عرصه مدیریت و در کل سازمان تبلیغ دینی را به دنبال خواهد داشت. در دنیای کنونی، اگر شاهد موفقیت های چشمگیر دشمنان دین هستیم و هر روز فتح دل های پاک به وسیله امواج ناپاک را در پیش چشمان خود به نظاره می نشینیم، رازش را باید در توجه دشمن به نسبیت روش ها و ابزار تبلیغ جست وجو نمود. رهبر فرزانه انقلاب با نگاه تیزبین و هوشیار خود، ضمن آن که تبلیغات دینی در جهان مسیحیت را فاقد ارزش های استدلالی، ژرف و تدوین شده می دانند، این گونه بیان می دارند: «ولی در عین حال، از حال تبلیغی جلو هستند. آن ها بسیاری از فیلم ها را ساخته اند که ظاهرش هم نشان نمی دهد، اما تبلیغ مسیحیت است؛ کسی که این فیلم را می بیند، متأثر می شود؛ کشیش رادریک چهره نورانی نشان می دهدکه فلان کار می کند …»^(۱۴)

امروزه سازمان تبلیغ مسیحیت بیش از دو هزار بیمارستان؛ ۲۶۶ درمانگاه رایگان؛ ۶۹۸ جذام خانه و ۲۶۵۵ یتیم خانه در دنیا ایجاد نموده است. کلیسا با استفاده از احتیاج و نیازمندی مردمان و در جهت تأثیرگذاری بر سطح اندیشه آنان و تغییر باورها، ۳۶۴۵۰ مدرسه ابتدایی و ۱۱۱۵۴ مدرسه متوسطه (دبیرستان) ساخته است. تنها در افریقا، پنج میلیون دانش آموز مسلمان در مدارس مسیحیت تحصیل می کنند.^(۱۵) بدین روی،درک زمان وبرآورده ساختن نیاز لحظه ها می تواند در کارایی نظام تبلیغ دینی تأثیر شگرفی بر جای بگذارد.

سکّاندار انقلاب اسلامی، هنر رهبر کبیر ایران اسلامی را چنین ارزیابی می کنند: «هنر در این است که انسان کار را در لحظه خودش انجام بدهد و زمان را بشناسد … هنر این مرد [حضرت امام خمینی[ آن است که همیشه نیاز لحظه را فهمید … البته این کار نیاز لحظه را برآورده کردن کار خیلی مهمی است… اولاً، درک و استعداد و تیزبینی می خواهد. ثانیا، شجاعت و شهامت می خواهد؛ یعنی وقتی که دیگران کاری را نمی کنند، او انجام بدهد.»^(۱۶)

ترفند دشمنان و استفاده از روش ها و فن آوری نوین در تزریق زهر اندیشه های فاسد، کاربردی وسیع دارد. حضرت امام خمینی رحمه الله این مسأله را این گونه تشریح می کنند: «یک مسأله مضر به مملکت را خیلی قشنگ و آب و تاب دار و طوری که پسند مثلاً جوان ها باشد، می نویسند و لکن محتوایش مضر به مملکت است.»^(۱۷)

بنابراین، لزوم گزینش روش های هدایت دینی و ابزار مناسب با آن امری روشن و آشکار است. مغز متفکر و شهید انقلاب در همین باره می گویند: «یک چیز در یک جا وسیله هدایت و بساهت همان چیز در جای دیگر، وسیله گمراهی و ضلالت باشد.»^(۱۸) در جایی دیگر، با تأکید بر نسبیت می فرمایند: «وسایل هدایت هر زمانی مخصوص خود آن زمان است.»^(۱۹)

بنابراین، بر مدیریت و سازمانده تبلیغ دینی لازم است تا از این نکته سود جسته، به بازنگری و بازسازی سازمان خود اقدام نماید.

۵ ضرورت بازسازی و تحول و توجه به مخاطبان

نو به نو گشتن اندیشه ها و نیازهای متفاوت نسل ها از سویی و تحول سریع جوامع و ابزارها از دیگر سو، فاصله بین اندیشه های کهن و نوین را دو چندان نموده و جوامع را با خطر انقطاع نسل ها مواجه ساخته است. در این جا، آنچه بیش از دیگر شاخص های تفاوت، اهمیت دارد نگرش های فرهنگی و بافت های باوری قشرهای گوناگون است که کار را بر نظام تبلیغ دینی بیش از پیش دشوار ساخته است.

در این معرکه ناهمگون، بازسازی و تحول در روش ها و وسایل در مسیر تأثیر هماهنگ بر اندیشه های ناهماهنگ بیش تر جلوه می کند. تکیه و تعصّب بر روش های سنّتی اگرچه پسندیده و کارا باشند و یک گونه نگریستن به مخاطبان راهی جز عقب نشینی فراروی تبلیغ دین نخواهد گذاشت. بنابراین، باید ضمن حفظ ارزش ها و سنّت های روشی ابزاریِ دیرین، نگاهی به روش ها و ابزار نوین انداخت و با تجهیز نظام تبلیغی، به کارزار رفت.

حضرت امام رحمه الله با توجه همین مهم می فرمایند: «برای رساندن صدای مظلومان به جهان، در توسعه شبکه های رادیویی جدیّت نمایند تا ملت ها هر چند مختصر، از آنچه بر ما گذشته است و می گذرد، مطلع شوند و گروه هایی برای روشنگری و تبلیغ در فرصت های مناسب به کشورها اعزام که صدای مظلومیت ملت و جرایم قدرتمندان ستمگر را به اطلاع ملت ها و مظلومان جهان برسانند.»^(۲۰)

شهید مطهری رحمه الله نیز بر لزوم تحول و اصلاح شیوه ها و امکانات تأکید می نمایند: «در هدایت و رهبری نسل قدیم، که سطح فکرش پایین تر بود، احتیاج داشتیم به یک طرز خاص بیان و تبلیغ و یک جور کتاب ها. اما امروزه آن طرز بیان و آن طرز کتاب ها به درد نمی خورد؛ باید و لازم است رفرم و اصلاح عمیقی در این قسمت ها به عمل آید.»^(۲۱)

اما آنچه در تحول و اصلاح باید به آن توجه داشت پاس داری از میراث گران سنگ و پربهای تجارب و آموزه های گذشتگان است. نباید به بهانه اصلاح و بازسازی، به دگرگونی و واژگون ساختن سنّت های نیک گذشتگان پرداخت. سخنان رهبر انقلاب ناظر بر همین مطلب است: «حوزه های علمیه مشتمل بر میراث گران بهایی از روش ها و تجربه ها و اندوخته های علمی است. برای بهره بردن از این میراث علمی و فنی و افزودن بر آن، باید از نیروی ابتکار و خلاّقیت استفاده کرد. و سلف صالح نیز با ابتکار و خلاّقیت خود بود که توانستند دانش های دینی را به سطح کنونی برسانند. حوزه باید راه را بر نوآوری علمی و فنی فرزندان خود باز کنند … همین سخن درباره سنّت های ساختاری و شیوه ای تعلیم و تعلم جاری است. بی شک، در این مقوله نیز بسی اندوخته های ارزشمند هست که مزایای نظام حوزه ای به شمار می آید و در هر تحول ساختاری، باید محفوظ بماند. ولی این سخن حق نباید مدعای حق دیگری را به فراموشی دهد و آن این که حوزه برای پیشرفت خود، باید از ابزارها و روش های متداول در محیط های علمی استفاده کند و خود را از امکاناتی که بشررادرکسب علم موفق ترمی سازد،محروم نسازد.»^(۲۲)

در هر حال، نگاه های امیدوار ملت های دردمند و ستم کشیده به سوی نظام دینی و ارزشی ایران دوخته شده است و با بردباری، در انتظار جوشش پیام خود از دل آن و سپس انتشار آن در سراسر جهان می باشند؛ و این مهم ممکن نیست، مگر با استفاده از امکانات نوین و پژوهش های نوآمد و هماهنگی با آن ها. سخن مقام معظّم رهبری در این زمینه گویای دردهای نهفته و نیازهای خفته است: «این مجموعه ای (حوزه علمیه که خود جزئی از نظام پیوسته فرهنگی است) که امروز