پاورپوینت نیم نگاهی به مقاله ی «علم و اختیار»

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت نیم نگاهی به مقاله ی «علم و اختیار» دارای ۴۴ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت نیم نگاهی به مقاله ی «علم و اختیار»،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت نیم نگاهی به مقاله ی «علم و اختیار» :

فارغ التحصیل رشته ی تخصصی علم کلام در مؤسسه ی امام صادق (ع

)

همچنان بحث است تا حشر بشر

در میان جبری و اهل قدر

اشاره

مقاله ی «علم و اختیار» مندرج در مجله ی وزین کلام اسلامی (شماره مسلسل ۱۷، بهار ۱۳۷۵) به خامه ی استاد فرزانه حضرت آیه

الله سبحانی، حاوی نکات دقیق و سودمندی در تصویر آزادی و اختیار آدمی و رفع تعارض آن با علم و فلسفه است. لکن با توجه به

ابهام و پیچیدگی مقوله ی جبر و اختیار که مولانا در شعر مذکور آن را معما و حل ناپذیر توصیف می کند نقاطی از آن برای نگارنده

مبهم و سؤال برانگیز مانده است که در ذیل اشاره می شود

.

چکیده ی مقاله

در آغاز بحث، جهت روشن شدن مدعای حضرت استاد، به لب آن اشاره می کنم

. ^(۱)

استاد ابتدا برای اثبات اختیار و آزادی انسان، به وجود «نفس انتخابگر» در فاعل های آگاه استناد می کند و در جای جای مقاله، از

مسلم انگاشتن نفس انتخابگر و آزادی ذاتی انسان، سخن به میان می آورد

:

«

فاعل بشری که دارای شعور و اختیار است و از درون آزادی خود را احساس می کند، در لحظه انجام کار با حفظ تاثر از عوامل

خارجی و روحیات درونی، با کمال آزادی یک طرف را برگزیده و پس از گزینش، فعل حتمیت پیدا می کند، در اینجا حتمیت علی و

معلولی با انتخاب و آزادی قبل از ایجاد هماهنگ است

» . ^(۲)

وی درباره ی ضرورت و وجوب فعل در فاعل آگاه می نویسد

:

«

قسم دوم [فاعل آگاه و ذی شعور]، ضرورت و حتمیت را فاعل پدید می آورد و تمام درهایی که وجود فعل را تهدید می کنند،

می بندد و به فعل حتمیت می بخشد

» .

آنگاه به علت حتمیت و ضرورت فعل چنین اشاره می کند

:

«

اما این حتمیت و ضرورت تحمیلی نیست بلکه نشات گرفته از نفس انتخابگر است

» . ^(۳)

صاحب قلم سپس به نتیجه گیری می پردازد

:

«

سخن در حال تحقق [افعال انسان] نیست، سخن در قبل از تحقق است که انسان انتخابگر با آزادی ذاتی خود به یک طرف

قطعیت می دهد و طرف دیگر را رد می کند. بنابراین، آزادی نافی جبر علی و معلولی نیست به شرط این که به طور صحیح تفسیر

شود

» . ^(۴)

به دیگر سخن: ایشان منکر تاثیر عوامل خارجی در گزینش انسان نیست و لکن تاثیر عوامل خارجی به صورت علت ناقصه و در حد

اقتضا می پذیرد. [دقت شود

] .

بخش دیگر نظریه ی استاد محترم، مربوط به پذیرش «اصل علیت » به صورت مطلق با فروع آن است و آن را نه تنها در طبیعت

جاری و ساری می داند بل معتقد به حاکمیت آن در افعال انسانی نیز است

:

«

قانون علیت و جبر علی و معلولی، یک اصل مسلم عقلی و خدشه ناپذیر است و تحقق یک پدیده جدا از ضرورت وجود نیست، و به

اصطلاح فلسفه اسلامی تا پدیده به سر حد وجوب و ضرورت نرسد و تمام راههایی که وجود آن را تهدید می کند، بسته نشود،

پدیده تحقق نمی پذیرد، و در این مورد فرقی میان پدیده های طبیعی و افعال بشری نیست

» . ^(۵)

ایشان در موضع دیگر با اشاره به آرای بعضی از اصولی ها مانند: نائینی، خوئی، محمد تقی جعفری و شهید صدر که برای تفسیر و

اثبات اختیار انسان منکر علیت در روند رفتار انسانی شدند

(۶)

، می گوید

:

«

روند رفتاری انسان با روند حوادث طبیعی از نظر قانون جبر علی ومعلولی یکسان است و هرگز نباید برای تفسیر اختیار انسان ،

یک اصل روشن و تردید ناپذیر را (جبر علی ومعلولی) انکار کرد. زیرا تردید در چنین دریافتهای روشن و آشکار مایه ی تردید در

همه ی معرفتهای بشر می گردد و دیگر بر هیچ معرفتی نمی توان اعتماد کرد; بلکه با حفظ این اصل برای اثبات اختیار، باید تلاش

معقولانه نمود که با اصول مسلم عقلی هماهنگ باشد

» . ^(۷)

تحلیل و بررسی

در توفیق اصل اختیار با اصل علیت نقطه نظرهایی وجود دارد که یادآور می شویم

:

۱.

لزوم ترجیح بلا مرجح یا جبر

مطابق اصل علیت، هر حادثه و رویدادی نیازمند علتی است و این اصل کلی همان طوری که حضرت استاد از آن دفاع کرده است،

شامل افعال جوارحی و جوانحی انسان مثل اعمال ذهنی (تفکر و اراده) نیز می شود، در اینجا اشکال و سؤال از مرجح اراده می شود

که علت تحقق اراده و انتخاب یک فعل خاص چیست؟

برای اراده، مقدمات و مبادی مثل تصور و تصدیق به فایده ی مراد و شوق اکید ذکر کرده اند که با تحقق این مبادی، اراده و سپس

فعل تحقق می یابد، در اینجا سؤال دوباره متوجه مبادی و مرجحات مبادی اراده می شود که به عنوان پدیده ی نفسانی، نیازمند

علتی هستند. و همین طور این سؤال ادامه می یابد (اشکال معروف تسلسل اراده ها

) .

نتیجه این که نفس در انتخاب هر فعلی، از اعتبار و لحاظ مرجحی ناگزیر است [اصل علیت] که در حقیقت آن مرجحات، نفس را به

طرف فعل یا عدم آن تحریک می کنند، و اگر نفس در مقابل بعض مرجحات از خود ایستادگی و مقاومت نشان دهد که بعضی آن را

به عنوان برهان اختیار ذکر می کنند باز این به تحریک و تاثیر مرجحات دیگری بر می گردد

.

اگر مستدل در آزادی نفس در انتخاب و گزینش فعل به علت تامه بودن آن اصرار ورزد و نقش مرجحات را صرفا در حد اقتضا بداند

چنان که ظاهر کلام ایشان است

:

«

در لحظه ی انجام کار با حفظ تاثر از عوامل خارجی و روحیات درونی با کمال آزادی یک طرف را برگزیده و پس از گزینش، فعل او

حتمیت پیدا می کند

» . ^(۸)

در پاسخ آن باید گفت: اگر فرض کنیم که تاثیر مرجحات و عوامل خارجی در حد اقتضا و اولویت بخشیدن به فعل است در این

صورت باید ملتزم به علیت تامه و اخیر بودن نفس (سیلان ضرورت از نفس و فاعل آگاه) باشیم، همان طوری که مقاله به آن تاکید

می کند

:

«

در قسم دوم (فاعل آگاه) ضرورت و حتمیت را فاعل پدید می آورد و تمام درهایی که وجود فعل را تهدید می کند می بندد و به فعل

حتمیت می بخشد

» . ^(۹)

ایرادی که متوجه این دیدگاه می شود لزوم «ترجیح بلا مرجح » است. برای این که سؤال می شود که نفس انسانی چرا به فعلی که

هنوز حسب فرض، علت تامه آن متحقق نشده و صرفا در حداقتضا و اولویت است، آن را اراده و به آن ضرورت بخشیده است؟ و با

کدام مرجحی تمامی درهای عدم را می بندد؟

اگر در ضرورت و حتمیت بخشیدن نفس، حکمت و غایت ملزمه ای وجود دارد که موجب می شود نفس به نحو تامه، آن را اراده کند،

در این صورت از آزادی نفس خبری نیست بلکه پای مصلحت و غایت ملزمه در میان است

.

اما اگر گزینش و اراده ی نفس فاقد غایت و حکمت ملزمه باشد، باز اشکال دوباره بر می گردد که چرا نفس با این که علت ملزمه اش

در بین نبوده، آن را برگزید؟ و به آن ضرورت وجود بخشید و به قول مستدل تمام درهای عدم را بست؟

!

آیا این عمل نفس همان جواز ترجیح بلا مرجح نیست؟ و صرف وجود مرجح در حد اقتضای اولویت، موجب ترجیح فعلی می شود؟

۲.

آیا نفس انسان ذاتا خالق اراده هاست؟