پاورپوینت مقدمه ای بر«المعجم فی فقه لغه القرآن و سر بلاغته »

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت مقدمه ای بر«المعجم فی فقه لغه القرآن و سر بلاغته » دارای ۸۵ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت مقدمه ای بر«المعجم فی فقه لغه القرآن و سر بلاغته »،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت مقدمه ای بر«المعجم فی فقه لغه القرآن و سر بلاغته » :

این کتاب، در گروه قرآن بنیاد پژوهشهای اسلامی، از چند سال پیش از این در دست تالیف است، و اینک جلد اول آن در

آستانه انتشار قرار گرفته است. آنچه در اینجا آمده در معرفی این کتاب بسیار مهم و بی نظیر، که موسوعه ای عربی در

لغات و مفاهیم و اسرار بلاغی قرآن مجید را در بیش از ۱۵ مجلد تشکیل می دهد، خلاصه ای از مقدمه آن کتاب است

.

نخست زیر عنوان «تمهید» حمد و ثنای الهی منزل قرآن به زبان عربی مبین جهت هدایت مردم به راه راست، و سپس

درود بر رسول مکرم اسلام که قرآن را معجزه جاویدان او قرار داده، آمده است، با این توضیح که قرآن هم هدایت است و

هم حجت: هدایت برای خلق و حجت برای رسول بر خلق. آنگاه با اقتباس از آیات و روایات، اوصاف قرآن و مزایای آن از

جمله جامعیت و اشتمالش بر ضرب المثلها، قصه ها، اخبار غیبی، شرایع و احکام و مواعظ و عبرتها و جز آنها بیان شده و به

خصوص بر اعجاز آن از لحاظ بلاغت با ذکر آیات تحدی تاکید گردیده است با این توضیح که گرچه قرآن، از جهات گوناگون

معجزه است و آیات تحدی، شامل همه آن جهات هست، اما مسلما در زمان نزول قرآن با توجه به رواج بلاغت بین اعراب،

وجه اعجاز نسبت به آنان همین جهت بلاغت بوده است، و با تحدی مکرر قرآن بر آوردن مانند قرآن یا مانند ده سوره یا یک

سوره از آن، اعراب با وجود سخنوران و شاعران و خطبای زبردست در بین ایشان، پاسخ ندادند و به معارضه با آن

برنخاستند، تا خویش را از تحمل آن همه جنگها و سختیها برهانند

.

و اگر به معارضه با قرآن برخاسته بودند مسلما پنهان نمی ماند و در تاریخ ضبط می گردید. همان طور که سخنان سخیف

مسیلمه کذاب و مانند او ضبط شده است و این خود عجز و ناتوانی آنان را از آوردن مانند قرآن، ثابت می کند

.

سپس درود فراوان بر رسول اکرم نبی امی عربی و بر خاندان او که عدل قرآن و مبین آن و بر یاران او که حافظان متن

قرآن و حاملان سنت و آثار اویند و نیز طلب توفیق در تلاوت و رعایت قرآن و تدبر در آیات و استبصار و عمل به احکام آن

آمده است

.

آنگاه به اختصار توصیفی جامع از کتاب (المعجم) به عمل آمده که مسلما اوسع و اعظم مؤلفات درباره الفاظ و کلمات

قرآن و اسرار بلاغت آن است، چه آن که شامل نصوص لغوی و تفسیری و وجوه قرآن و اختلاف قراءات و معضلات اعراب،

به اضافه تحقیقاتی بی سابقه در فقه اللغه قرآن و اسالیب آن می باشد و بدون مبالغه طالبان تفقه و تدبر در الفاظ قرآن، با

وجود این معجم، از بسیاری از کتب لغت و تفسیر و غریب القرآن و وجوه القرآن و اعجاز و بلاغت قرآن، بی نیاز می شوند، و

آنچه دیگران دارند این کتاب، تنها دارد

.

سپس زیر عنوان «تصدیر» ابتداء اهداف کتاب و مزایا و فواید آن با تفصیل بیشتر و همچنین، تفاوت آن با دیگر کتابهای

مفردات القرآن و موقعیت آن در بین آن کتب و بین علوم قرآن به اختصار بیان شده، و نیز به روش تدوین کتاب و

همکاران در تالیف آن و اجمالی از محتویات جلد (المدخل) اشاره شده، آنگاه همین مطالب به تفصیل پی درپی بیان

گردیده است

:

نخست راجع به هدف کتاب، گفته شده: که نام آن «المعجم فی فقه لغه القرآن و سربلاغته » حاکی از محتوای آن است و

این اسم از اسم کتاب ابی منصور ثعالبی (۳۵۰-۴۳۰) دانشمند قرن چهارم و پنجم: «فقه اللغه و سر العربیه » اقتباس

گردیده است و نیز از این اسم می فهمیم که قرآن خود دارای فقه اللغه خاصی است که با اعجاز آن در ارتباط است و این

همان چیزی است که قدما و پیش از همه جاحظ (م ۲۵۵ ه) از آن به (نظم قرآنی) و متاخران به «البیان القرآنی » یا

«

الاعجاز البیانی » تعبیر کرده اند. و ما معتقدیم که اصطلاح «فقه لغه القرآن » به سر بیان قرآنی و رمز کلام الهی از هر تعبیر

دیگر، وافی تر است، بخصوص با توجه به عمق و دقت بیان قرآن که در «المدخل » راجع به آن و همچنین درباره علم «فقه

اللغه » نزد قدما و متاخرین بحث کرده ایم و عمق معنی کلمه (فقه) و بالاخره با اشاره به چند مبحث از (المدخل) و

همچنین به مباحثی از متن کتاب بخصوص بحث (الاستعمال القرآنی) درباره هر یک از کلمات قرآن که کاربرد کلمات

قرآن را در بردارد، ثابت کرده ایم که قرآن، دارای (فقه اللغه) خاصی است

.

اما راجع به موضع این کتاب و این علم «فقه اللغه قرآن » در بین علوم قرآنی به اجمال گفته ایم: که این کتاب از جهتی در

شمار کتب «غریب القرآن » و «مفردات القرآن » است که در «المدخل » به تفصیل راجع به آن کتب بحث شده است، ولی از

جهت دیگر این کتاب، جزء کتب اعجاز القرآن، و نیز یک نوع تفسیر موضوعی به حسب کلمات و نه مفاهیم است، همچنان

که می توان آن را در زمره کتابهای (اعلام القرآن) به شمار آورد، زیرا هر یک از اعلام قرآن در این کتاب، به ترتیب حروف

معجم، در جای خود مورد بحث قرار گرفته است. پس از آن، مزایای (معجم) در چند امر خلاصه شده است

:

۱ –

گردآوری نصوص لغوی مهم در زمینه لغات مذکور در قرآن، از قدیمترین معاجم لغوی به ترتیب زمان زندگی مؤلفان،

تا عصر حاضر. و این خود یک نوع ابتکار است در علم لغت عرب و تطور آن در خصوص لغات قرآن که مفسران را از رجوع

به کتابهای لغت بی نیاز می سازد و شایسته است که این روش در دیگر لغات عرب گسترش یابد تا کیفیت تحول آنها دانسته

شود

.

۲ –

گردآوری نصوص تفسیری راجع به هر لغت با همین ترتیب که قهرا سیر تفسیر هر لغت را در بردارد، و طالبان را از

رجوع به تفاسیر مفصل که غالبا فاقد فهرست و به همین جهت وقت گیر است، بی نیاز می نماید

.

۳ –

دربرداشتن فقه اللغه هر واژه قرآنی از لحاظ لفظ و معنی، جهت دست یابی به ریشه کلمه و بر معنی اصلی آن که به

منزله مادر دیگر معانی فرعی منشعب از آن است

.

۴ –

شناخت مشتقات هر واژه قرآنی، و سر تنوع آنها در قرآن با رعایت مناسبتهای لفظی و معنوی

.

۶ –

گردآوری همه نصوص متفرقه وجوه و نظائر در کتابهای (وجوه القرآن) که کار محقق را آسان، و از رجوع به آن کتب

بی نیاز می سازد. با رعایت ترتیب زمانی

.

۶ –

شرح اعلام قرآنی از لحاظ لفظ و معنی و مباحث تفسیری و تاریخی مربوط به آنها، از جمله آنچه در معاجم یهود و

نصاری آمده و کوشش در شناخت درست اعلام قرآنی

.

۷ –

شرح و توضیح سر اعجاز قرآنی در کلمات و شیوه بکارگیری آنها

.

۸ –

گشودن بابی جدید و شیوه ای نو در فهم قرآن و اطلاع از اسرار بلاغی آن و اضافه کردن علمی بر علوم قرآن به نام

«

علم فقه لغت قرآن

».

و با توجه به این امور، تفاوت این معجم با دیگر کتابهای «مفردات » و «غریب القرآن » دانسته می شود و از این لحاظ، این

کتاب رشته نوبافته ای منحصربفرد و یکتا در عصر خود همچون یوسف مصر است

.

راجع به مواد اصلی و مراحل تدوین این کتاب، آمده است که قبلا فیشهایی از مباحث لغوی تفسیر (تبیان) شیخ طوسی

(۳۸۵-۴۶۰

ه) به مناسبت برگزاری کنگره هزاره ولادت وی در دانشگاه مشهد در سال ۱۳۹۲ ه ) توسط اینجانب تهیه شده

بود که با آقای الهی خراسانی آنها را مقابله و برای چاپ آماده کرده بودم و این مصادف بود با تاسیس بنیاد پژوهشهای

اسلامی به سرپرستی ایشان، و تصدی اینجانب گروه قرآن را. قرار شد اولین کار گروه نشر، همین معجم باشد. لکن ضمن

عمل، مناسب دانستم که مباحث لغوی دیگر تفاسیر مهم به آنچه در کتب «غریب القرآن » یا در منابع دیگر آمده به آنها

اضافه گردد و به لحاظ این که منبع همه مباحث لغوی قرآن معاجم و فرهنگهای زبان عرب است و بدون آنها مباحث

لغوی قرآن کامل نیست، محتویات آنها نیز اضافه شد بخصوص که آنچه در بحثهای لغوی تفاسیر آمده همه لفظا یا معنا

از کتب لغت اخذ شده است ولی در کتب لغت چیزهایی آمده که به تفاسیر راه نیافته است، در حالی که در فهم معنی

دخالت دارند

.

بنابراین، در مورد هر یک از لغات قرآن مجموعه ای از فیشها گرد آمد بدون ترتیب خاص، و ملاحظه شد که اکتفا به

گردآوری نصوص کافی نیست و باید راجع به هر لغت، از لحاظ (فقه اللغه) و از لحاظ کاربرد آن در قرآن و اسرار بلاغی آن،

بحث شود تا تحقیق، کامل گردد. این بود مواد این کتاب

.

اما مراحل تدوین آن قبل از هر چیز، گرآوری منابع و گزینش بهترین چاپها و حواشی و شروح آنها سپس گزینش

همکارانی از فضلا که لغت عرب را بدانند و اقلا بتوانند فیشها را از آن منابع، بیرون آورند، سپس شیوه کار به آنان آموخته

شود این هر دو کار انجام گرفت و برادران ما مشغول کار شدند و تا چند سال، بیش از دویست هزار فیش از تفاسیر و

مفردات تهیه شد بغیر از معاجم لغت که

نیاز به فیش برداری نداشتند و هنگام تالیف به آنها رجوع می گردید

.

پس از آنکه به مقدار کافی فیش تهیه شد کار تالیف را آغاز کردیم بدون اینکه کم و کیف و پایان کار را بدانیم، و چند نوبت

ترتیب کتاب تغییر پیدا کرد تا به آنچه اکنون شاهد آن هستید انجامید و اینک توضیح اسلوب و رموز کتاب

:

۱ –

در ترتیب کلمات مواد اصلی آنها به ترتیب حروف تهجی در سه حرف اول رعایت گردیده بجز (اعلام) که به حسب

تلفظ آنها مرتب گردیده اند و لهذا این معجم با لفظ (آدم) آغاز گردیده، برخلاف دیگر فرهنگهای قرآن که (آدم) را در ماده

(

ادم) آورده اند، و ما سر آن را در فصل «الاعلام القرآنیه » از (المدخل) توضیح داده ایم

.

۲ –

هر ماده شامل شش بخش است

.

اول شناسنامه و جدول کلمات ابتداء ماده هجائیه کلمه سپس عدد کلی و جزئی آن، آنگاه عدد سور مکی و مدنی آن

مجملا و مفصلا به نمونه ذیل آمده است

.

(

اث ر

)

۱۳

لفظا، ۲۱ مره-۱۷ مکیه. ۴ مدنیه

.

فی ۱۶ سوره: ۱۲ مکیه، ۴ مدنیه

اثر۱:۱

آثر ۱:۱

آثرک ۱:۱

یؤثرون ۱: -۱

تؤثرون ۱:۱

نؤثرک ۱:۱

یؤثر ۱:۱

اثر ۲:۱-۱

اثری ۱:۱

آثار ۱:۱

آثارا ۲:۲

آثارهما ۱:۱

آثارهم ۷:۵-۲

اثاره ۱:۱

یعنی ماده (ا ث ر) در قرآن ۱۳ لفظ است، ۲۱ بار آمده:۱۷ بار مدنی و ۴ بار مکی، در۱۶ سوره: ۱۲ سوره مکی و ۴ سوره مدنی

.

آنگاه جدول کلمات آمده: رقم اول در (اثر ۱:۱) اشاره به دفعات ذکر آن است، و رقم دوم اشاره به مکی است و مدنی ندارد،

و در (یؤثرون ۱:-۲) رقم دوم بعد از خط تیره – اشاره به مدنی است و مکی ندارد، و در (آثارهم ۷:۵-۲) رقم قبل از خط

مکی، و بعد از خط مدنی است: یعنی (آثارهم) در قرآن ۷ بار آمده: ۵ بار مکی و ۲ بار مدنی

.

مدرک ما در تشخیص اعداد، کتاب (المعجم المفهرس) تالیف (فؤاد عبدالباقی) و (معجم الفاظ القرآن الکریم) تالیف

«

مجمع اللغه العربیه » است، که راجع به این موضوع در (المدخل) در فصل (عدد الآیات و الکلمات) و فصل (مکی السور و

مدنیها) و فصل (کشف الآیات) بحث کرده ایم

.

دوم – نصوص لغوی که گفته شد به ترتیب تاریخ زندگی مؤلفان آنها آمده، هر نصی با اسم صاحب آن، آغاز می شود مانند

الخلیل، الازهری و جز آنان و در آخر نص، رقم صفحه و جلد ذکر شده بدون نام کتاب که به لحاظ شهرت آن، و نیز رعایت

اختصار، و به لحاظ اعتماد بر فهرست آخر مجلد اول و فصل (المصادر) از (المدخل) ذکر نشده است مثلا در ماده «اث ر

»

آمده است: الخلیل: الاثر بقیه ماتری من کل شی: (۸:۲۳۶) یعنی جزء ۸ صفحه ۲۳۶ از کتاب (العین

).

اما اگر نص با واسطه ذکر شود، نام واسطه و رقم صفحه و جلد کتاب او ذکر می شود مانند (الکلبی: اثرت بهذا المکان ای

غ ثبت فیه (ابن فارس ۱:۵۶) یعنی ناقل کلام کلبی، ابن فارس در (مقاییس اللغه) است جلد ۱ صفحه ۵۶

.

حال، اگر همان نص از قول دیگری نقل شود نام او ذیل نص می آید همراه لفظ «مثله » اگر عین همان لفظ باشد، و «نحوه

»

اگر با لفظ دیگر و با حفظ معنی باشد. این در جایی است که ندانیم قائل دوم از شخص اول نقل کرده و الا به آن اشاره

نمی شود، و این امر در کتابهای لغت و در تفاسیر زیاد است که سخن دیگری را می آورند و گاهی نام او را می برند و غالبا نام

نمی برند

.

همان طور که گفتیم نام کتابها را به لحاظ شهرت و اعتماد بر فهرستها نمی بریم اما اگر صاحب نص، کتاب دیگری بجز

کتاب مشهورش داشته باشد مانند زمخشری که غیر از (الکشاف) از (اساس البلاغه) و (الفائق) او هم، نقل می کنیم که

قهرا نام این کتابها در ذیل نص می آید تا اشتباه نشود

.

سوم – نصوص تفسیریه با همان اسلوب و همان رموز و با ذکر مثله و نحوه مثلا در ماده اثر ذیل آیه شریفه (فاما من طغی و

آثر الحیوه الدنیا» پس از نقل سخن ابی السعود، آمده است: «و نحوه الکاشانی (۵:۲۸۲) و البروسوی (۱۰:۳۲۷) که این دو

تن در فهرست و در مصادر، همراه کتابشان معرفی شده اند

.

در اینجا چند نکته وجود دارد

:

۱ –

نصوص مربوط به اعجاز عددی و نیز نصوص بلاغی در ضمن نصوص تفسیری آمده است

.

۲ –

نصوص لغوی خالص در تفاسیر، زیاد است بخصوص در تفسیر (القرطبی) این نصوص در نصوص لغوی آمده نه در

نصوص تفسیری

.

۳ –

گاهی نصوص تفسیری شامل بحث تاریخی است مانند (اعلام قرآنی) که عنوان چنین آمده: «النصوص التفسیریه

والتاریخیه

».

۴ –

آیاتی که مشتمل بر لغات هر ماده ای است برحسب تنظیم کلمات آن ماده در جدول