پاورپوینت تبیین ضرورت اجتماعی فرهنگی نهاد مسجد؛ بازخوانی کارکردها و کارویژه ها

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت تبیین ضرورت اجتماعی فرهنگی نهاد مسجد؛ بازخوانی کارکردها و کارویژه ها دارای ۱۱۷ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت تبیین ضرورت اجتماعی فرهنگی نهاد مسجد؛ بازخوانی کارکردها و کارویژه ها،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن پاورپوینت تبیین ضرورت اجتماعی فرهنگی نهاد مسجد؛ بازخوانی کارکردها و کارویژه ها :

مقدمه

یکی از آموزه ها و برنامه های مهم ادیان توحیدی و ازجمله اسلام، برای زمینه سازی تربیت اخلاقی و معنوی فرد و جامعه، توصیه و تشویق به ساختن و آبادکردن معابد و مساجد به عنوان مهم ترین پایگاه های دین است. امروزه به سبب تحولات عمیق و گسترده فرهنگی و اجتماعی و غیره، مساجد تا حد زیادی از کارکردها و منافعی که دین برای آن در نظر داشته و در دوران زندگی پیامبر دارا بوده، فاصله گرفته و همین امر موجب پیدایش نگرش های منفی دربار نهاد مسجد شده است؛ نگرشی که وجود مسجد و عبادتگاه را برای جامعه ضروری نمی داند! صاحبان چنین نگرشی می پندارند که «با وجود مردمان فقیر و بی خانمان در هر شهر و روستا و وجود نیازهای مهم فردی و اجتماعی، نیازی به ساختن مسجد نیست؛ خصوصاً مساجد و عبادتگاه هایی که با معماری های خیره کننده و انواع سازه ها و فرم های زیباشناختی، زینت شده و شکل ساختمان را از حالت ساده و بی پیرایه به ساختمان های مجلل، قصرها و کاخ ها شبیه تر کرده و مای فخرفروشی سازندگان آن بر دیگر مؤمنان شده است! مضاف بر اینکه ارتباط باخداوند متعال که از رگ گردن به ما نزدیک تر است، نیازی به مکان خاص ندارد و هر انسانی در هرکجا، هر زمان و هر حالی می تواند باخداوند ارتباط برقرار کرده و با او به رازونیاز بپردازد؛ ازاین رو ساختن و پرداختن به مساجد و مراکز عبادی نه تنها منافعی ندارد که می تواند به فرهنگ و اخلاق جامعه آسیب برساند و لازم است چنین هزینه هایی در جاهای مهم تری مثل رسیدگی به محرومان مصرف شود!»

نهاد مسجد در اسلام مهم ترین نهاد و نماد دینی به شمار می رود. فلسفه نخستین و اساسی مسجد، اختصاص مکانی برای عبادت جمعی مسلمانان است. اسلام دینی جمع گرا و جامعه محور است (بابانیا، ۱۳۷۸، ص۶) و علاوه بر اهتمام به حقوق و نیازهای فردی، به نیازها و اهداف اجتماعی جامعه مؤمنان نیز اهمیت فراوان می دهد. پیامبر در همان روز نخست ورود به شهر مدینه فرمان داد تا مکانی برای عبادت مسلمانان ساخته شود. مسجد نبوی علاوه بر مکان عبادت، محلی برای انجام امور مهم دینی و اجتماعی بود. برنامه های اخلاقی، اجتماعی، سیاسی و نظامی حکومت نوپای نبوی معمولاً در مسجد و از مسجد آغاز می شد. در دور خلفای نخستین هم مسجد همواره جایگاه خود را به عنوان مهم ترین مرکز اجتماعی، سیاسی و عبادی حفظ کرد. مساجد در دوران پیامبر و خلفای نخستین، از قداست و سادگی خاصی برخوردار بود. از دوران خلیفه دوم که موضوع فتوحات مسلمانان آغاز شد، مسجد هم آرام آرام از کارکردهای اولیه خود فاصله گرفته و اموری که در روزگار پیامبر و خلیفه اول در مسجد انجام می گرفت به مراکز دیگری مانند پادگان، دارالاماره، محکمه و غیره منتقل شد؛ اما مساجد همچنان در کنار عبادت جمعی مکانی برای انجام برخی از امور فرهنگی و تبلیغی بود. با قاطعیت می توان گفت که تغییر شکل و شمایل ساده و بی پیرایه مساجد و برپاکردن ساختمان های مجلل و زینت کردن مساجد از دوران امویان، به ویژه عبدالملک مروان آغاز شده است (لب خندق و هاشمیان، ۱۳۹۲، ص۱۵۵). در روایات اسلامی هم بر سادگی و پیراستگی مسجد از زیورها و زینت های مادی تأکید شده و سنت و سیرت پیامبر و یاران ایشان نیز از این امر حکایت می کند (نوبهار، ۱۳۷۳، ص۲۳۲-۲۶۱). در برخی از روایات مربوط به آخرزمان، تغییر ظاهر مساجد به ساختمان های مجلل و زیبا و خالی بودن از شور ایمانی و اخلاص به عنوان نکوهش چنان دورانی توصیف شده است (همان). بنابر بناکردن ساختمان های مجلل و تزیین مساجد که گاهی ممکن است مای فخرفروشی بانیان و مدیران آن شود، از سنت و سیرت پیامبر اسلام و فرهنگ اسلامی فاصله دارد. بااین وجود نفی اصل وجود مسجد و بی اهمیت خواندن این نهاد و نماد اسلامی، به سبب برخی از کژاندیشی ها و انحرافاتی که در ساختن و اداره این نهاد وجود دارد، عاقلانه نیست. مسجد تراز اسلامی، نهاد بسیار مهمی است که با ارائه خدمات متنوع معنوی، اجتماعی و سیاسی به جامعه، در میان نهادها و سازمان های اجتماعی، جایگاه بی بدیلی را به خود اختصاص می دهد. به نظر می رسد بسیاری از مشکلات و آسیب های اجتماعی و فرهنگی با کمترین هزینه و بهترین شکل ممکن، در مسجد قابل رفع است. در ادامه مقاله با بررسی فلسفه وجودی و کارکردهای مساجد در اسلام و به روش توصیفی تحلیلی، به برخی از آسیب های نهاد مسجد در دنیای مدرن که ناشی از تحولات اجتماعی است، می پردازیم و نشان می دهیم که نهاد مسجد با همان فلسفه وجودی و کارکردهایی که دین برای آن در نظر داشته، یکی از نهادهای بسیار مهم و حساس اجتماعی است و می تواند بسیاری از مشکلات فرهنگی، اجتماعی سیاسی و حتی اقتصادی جامعه را برطرف ساخته و پاسخگوی نیازهای گوناگون مؤمنان باشد!

بررسی و نقد شبهه

الف) تأثیرات متقابل فرهنگ و جامعه

یکی از واقعیت های زندگی بشر تأثیر متقابل فرهنگ و جامعه است. همان گونه که فرهنگ زندگی بشر را می سازد، مسائل و نیازها، تحولات و ساختارهای جدید اجتماعی هم می تواند بر فرهنگ اثر گذاشته و آن را به صورت مثبت یا منفی دگرگون کند. ادیان و مذاهب الهی هم به عنوان مهم ترین نهاد اجتماعی و جریان فرهنگی از این قاعده مستثنا نیستند. شکی نیست که ادیان توحیدی از منبع علم و حکمت خداوند متعال و برای تنظیم امور مادی و معنوی انسان ها نازل شده است (طباطبایی، ۱۳۹۲، ص۱۲). آموزه ها و معارف ادیان الهی در هنگام نزول بر قلوب پیامبران و ابلاغ به مردم، از هر پیرایه انسانی پیراسته بوده است (جوادی آملی، ۱۳۷۹، ص۲۹۱)؛ اما تلقی وحی از سوی مردم و اجرای آن در زندگی فردی و اجتماعی، به خصوص زمانی که جامعه از لحاظ زمانی و مکانی، از خاستگاه وحی فاصله می گیرد، ممکن است معارف و آموزه های دین را در ساحت زیست فردی و اجتماعی دستخوش تحولات و تغییراتی کند (خسروپناه، ۱۳۸۲، ص۴۳۲-۴۳۳). به همین سبب یکی از علل اهمیت وجود کارشناسان و متخصصان دین شناسی در هر زمان که در رأس آنان اوصیای پیامبران و امامان علیهم السّلام قرار دارند،[۱] به همین مسئله بازمی گردد (مصباح یزدی، ۱۳۸۴، ص۳۰۵-۳۰۸). براین اساس ممکن است برخی از معارف، آموزه ها و مناسک دینی به مرورزمان، به صورت کلی یا جزئی، از فلسفه اصلی و اساسی و کارکردهای مورد انتظار فاصله گرفته و دست کم به رفتاری کلیشه ای و فاقد معنای اصلی خود تبدیل شود؛ همچنان که ممکن است برخی از باورها، نگرش ها، ارزش ها و آداب ورسوم محلی و منطقه ای رنگ و بوی دینی گرفته و به عنوان امور اصیل دینی مطرح شود. در چنین شرایطی یقیناً کارکردها و منافع اصلی و موردنظر دین دربار آن آموزه ها یا مناسک تحقق پیدا نکرده و یا آن مناسک کارکردهایی پیدا می کند که از ابتدا منظور دین نبوده است (همان)؛ ازاین رو آنچه دربار معارف و آموزه های ادیان باید موردتوجه قرار گیرد، پیراستن آن از پیرایه هایی است که احیاناً در اثر فاصله زمان و مکانی و آمیخته شدن آن با فرهنگ ها و سلایق فردی و گروهی رخ داده و بازگرداندن آن به اصالت نخستین و احیای کارکردها و منافع مورد انتظار و هدفمند دینی آن. این امر به عنوان قاعده ای کلی می بایست دربار نهاد مسجد نیز مورد اهتمام قرار گرفته و پیرایه های فرهنگی جوامع از آن زدوده شده و کارکردها و وظایفی که دین برای آن در نظر داشته، احیا شود. پاک کردن صورت مسئله و انکار ضرورت وجود مساجد، نه تنها شدنی نیست؛ بلکه در صورت امکان، جامعه را از خیرات و منافع آن نهاد محروم ساخته و خطرات بسیاری را متوجه دین و دین داری می سازد. نهاد مسجد حتی اگر تنها به عنوان محل اختصاصی عبادت و خلوت باخدا هم در نظر گرفته شود، موجودیتی قابل دفاع و مشروع دارد؛ اما بی توجهی به کارکردهای گوناگون آن، جامعه اسلامی را از منافع بی شماری محروم می کند. ازآنجاکه مسجد نماد معنویت و روحانیت الهی است، هرچه ساده تر و از زرق وبرق ها پیراسته تر باشد، شرایط مناسب تری برای ارائه خدمات معنوی خواهد داشت؛ اما وجود امکاناتی که به آسایش و آرامش مؤمنان کمک می کند و محیط بهداشتی و دلنشینی را فراهم می نماید، لازم است. پرداختن بیش ازحد لازم به شکوه بنا و زیباسازی ساختمان و لوازم مسجد، خود یکی از آسیب های مسجدسازی است. این فرهنگ غیراسلامی به دوران حکومت امویان، خصوصاً عبدالملک مروان، بازمی گردد. در روایات مربوط به دوران حکومت مهدوی آمده است که امام زمان(عج) پس از ظهور و تشکیل حکومت، مساجد (خصوصاً مسجد کوفه و مسجدالحرام) را به موقعیت و سادگی نخستین خود بازمی گرداند و این امر از اهمیت سادگی و پرهیز از شکوه ظاهری مسجد در فرهنگ اسلامی حکایت می کند.

ب) زمینه ها و عوامل آسیب به کارکرد مسجد

قابل انکار نیست که امروزه نهاد مسجد تا حدود قابل توجهی از جایگاه و کارکردهای مورد انتظار خود دور شده است. آسیب شناسی مسجد نشان می دهد که متأسفانه اکثر مساجد، صرفاً به جایگاهی برای نماز جماعت، خواندن برخی دعاها و زیارات مشهور و مراسم های ترحیم و یادبود درگذشتگان تبدیل شده است. ازآن گذشته بسیاری از مساجد در شهر و روستا فاقد امام جماعت و فعالیت فرهنگی پیوسته و منظم است. مساجدی که باید قلب تپنده و پرقدرت در تزریق خون تازه معنویت و دین داری در محل استقرار خود باشد، فعالیت قابل دفاع و بارزی ندارد. این وضعیت معلول علت های گوناگونی است که به مرورزمان و در اثر زمینه ها و عوامل گوناگون فرهنگی، سیاسی و اجتماعی به وجود آمده و ادامه یافته است. در این راستا می توان به اموری مانند عدم وجود سازمانی قوی، علمی و راهبردی که عهده دار تهیه و اجرای طرح ها و برنامه های راهبردی و عملیاتی باشد، پراکنده شدن نقش ها و کارکردهای گوناگون مسجد در میان نهادهای برساخته مذهبی و مدنی مدرن مثل حسینیه ها، تکایا، مراکز فرهنگی و فرهنگسراها، شمار ناکافی روحانیان و مبلغان دارای صلاحیت های لازم برای مدیریت مسجد، دخالت های غیرکارشناسی و مخرب بسیاری از هیئت های امنای مساجد در مدیریت مسجد، وجود نگرش های نادرست در میان برخی امامان جماعت و نمازگزاران، مبنی بر اینکه مسجد، تنها جای خواندن نماز و دعا است و امور دیگر فرهنگی باید در بیرون از مسجد دنبال شود، فقدان رشته علمی مدیریت مسجد در ساختار علمی تخصصی حوزه های علمیه و رهاشدن این امر خطیر به سلایق و توانایی فردی امامان جماعت و دیگر زمینه ها و عوامل اجتماعی که در پیدایش وضعیت موجود دخالت دارد، اشاره کرد. براین اساس به نظر می رسد آسیب شناسی نهاد مسجد مهم ترین وظیفه کنونی اصلاح اجتماعی در جوامع مسلمان است.

ج) جایگاه راهبردی مسجد در فرهنگ اسلامی

ساختن، آبادکردن و اهتمام به امر مسجد یکی از توصیه ها و برنامه های دین اسلام است (توبه: ۱۸). مسجد از مهم ترین نمادها و شعائر الهی است و از احترام و اهمیت خاصی در فرهنگ اسلامی برخوردار است (حج: ۳۲). از منظر اسلامی، مسجد خان خدا در زمین و محلی برای پاک شدن از گناهان و کسب نورانیت معنوی است (توبه: ۱۰۸). هرکس در زمین مسجدی را بنا کند خداوند برای او در بهشت، خانه ای بنا سازد (شیخ طوسی، ۱۴۱۴ق، ص۱۸۳). برای همسایگان مسجد جز در مسجد نماز کاملی نیست؛ مگر آنکه عذری در میان باشد (مجلسی، ۱۴۰۴ق، ص۳۷۹). بسیاری از روایات اسلامی به ابعاد گوناگون ظرفیت های نهاد مسجد مربوط است و مسائل مختلفی در منابع دینی در این راستا بیان شده است؛ به گونه ای که می توان از شاخه دانش مدیریتی به نام «مدیریت مسجد» در کنار شاخه فقهی آن؛ یعنی «فقه مسجد» سخن گفت. این امر از اهتمام اسلام به نهاد مسجد حکایت کرده و جایگاه راهبردی آن در تحقق آموزه های معنوی، اخلاقی و اجتماعی اسلام را نشان می دهد. مرور تاریخچه پیدایش و استمرار نهاد مسجد، به خصوص در دروان حیات پیامبر اسلام، نشان می دهد که مسجد، مهم ترین مرکز و پایگاه دین در جامعه است و اهداف و منافع فراوان روان شناختی، جامعه شناختی و فرهنگی در مسجد و بر محور آن برای فرد و جامعه مسلمان قابل دستیابی است (میرزاپوری و اسماعیلی کریزی، ۱۳۹۳، ص۷۱-۷۲).

د) کارکردها و کارویژه های فردی و اجتماعی مسجد

نهاد مسجد در نگرش اصیل اسلامی که در سیر پیامبرصلی الله علیه و اله و سلّم و اهل بیتعلیهم السّلام تبلوریافته، جایگاه مهمی برای تقویت دین داری و انسجام بخشی به هویت اجتماعی و دینی مؤمنان است. مسجد صرفاً برای خواندن نماز و نیایش باخدای متعال بنیان نهاده نشده؛ بلکه اهداف و اغراض متنوع و متکثری برای آن در نظر بوده است. این اهداف در زمان پیامبر و خلفای سه گانه و حکومت امام امیرالمؤمنینعلیه السّلام به صورت جدی پی گرفته می شد. متأسفانه از دوره امویان به این سو به علت پدیدآمدن زمینه ها و عوامل سیاسی و فرهنگی و حوادث گوناگون خاص آن دوران، آرام آرام تغییرات بنیادینی در فرهنگ عمومی، نگرش‎ها و الگوهای رفتاری مسلمانان ایجاد شد (مسعودی، ۱۳۷۴، ج۲، ص۱۱۸). توسعه حکومت های عربی اسلامی به مناطق مجاور مانند ایران، کشورهای آفریقایی و برخی از کشورهای اروپایی، ممزوج شدن آموزه ها و مناسک اسلامی با آداب و فرهنگ های بومی را موجب شد و این امر پدیدآمدن رویکردها، فرقه ها و مذاهب مختلف اسلامی را تسهیل نمود. در این میان هرچه فاصله جوامع اسلامی با عصر پیامبرصلی الله علیه و اله و سلّم بیشتر می شد، تغییروتحول در نگرش ها، رفتارها و مناسک اصیل اسلامی هم بیش از گذشته ممکن می گشت. در یک قرن اخیر با رشد و توسعه فرهنگ غربی در مقوله شهرنشینی تحولات اساسی تری در دین داری مؤمنان رخ داده است. ظهور نهادها و مراکز مدرن و تخصصی و اختصاصی تر شدن امور اجتماعی در کنار برخی از مزایا، به ساختار اجتماعی جوامع مسلمان آسیب های جدی را وارد ساخته است. نهاد مسجد به عنوان مهم ترین نماد اسلامی از این آسیب ها در امان نبوده و تحولات منفی قابل توجهی در ماهیت و کارکرد آن پدیدآمده است. بررسی تاریخچه مسجد در نگرش اصیل نبوی از وجود کارکردها و منافع پرشمار این نهاد حکایت می کند. در ادامه به برخی از کارکردهای منحصربه فرد مسجد از لحاظ اجتماعی، روان شناختی، معنوی و فرهنگی اشاره می شود:

۱. مسجد؛ نماد عرفان جمعی مؤمنان

مسجد محل اختصاصی عبادت خدا است؛ جایی که فرد مؤمن از هنگام نیت برای رفتن به سوی آن و قدم نهادن در آن، خود را برای خلوت و عبادت با پروردگار آماده می سازد. بر اساس اعتقادات اسلامی وجود خداوند بی نهایت است.[۲] (بقره: ۱۱۵) انسان به هرجا رو کند[۳] (همان) و در هر نقطه ای از جهان قرار گیرد، خداوند شاهد و ناظر نیات و رفتارهای او است.[۴] (فصلت: ۵۳) عبادت در هر مکان و هر زمان و به هر زبانی امر ستوده و نیکویی است و خداوند شنونده و بینا به اعمال بندگان است؛ (ق: ۱۶) اما خلوت باخدا و اختصاص مکان و زمان خاصی به عبادت با معبود، مسئله دیگری است. مکان زندگی و کار انسان ها معمولاً سرشار از محرک ها و اموری است که ذهن و قلب انسان را به خود مشغول می کند. اختصاص مکانی به نام مسجد برای عبادت، به مؤمنان این امکان را می دهد که طبق برنامه خاصی که از جانب شریعت معین شده یا خود مؤمنان برای خود تدارک می بینند، از مشغله های محیط، رهایی یافته و زمان هایی را برای خلوت عمیق با خود و انس عارفانه باخداوند متعال و رازونیاز با او اختصاص دهند. مضاف بر اینکه حضور در مسجد، مؤمنان را از لحاظ ذهنی، قلبی و رفتاری از روندهای روزمره و تکراری زندگی جدا کرده و آمادگی بیشتری برای توجه به خدا برای آنها ایجاد می کند. این امر به دیگر امور تخصصی زندگی انسان بسیار شبیه است. شکی نیست که دانش آموزان می توانند درجایی غیر از مدرسه درس بخوانند یا دانشجویان درجایی غیر از دانشگاه به آموزش های تخصصی بپردازند؛ اما می بینیم که عقلاً بر اساس تجربه و عقلانیت معاش، برای هرکدام از امور تخصصی زندگی، جای خاصی را در نظر گرفته و انجام آن امور را درجایی غیر از مراکز خاص نمی پذیرند. یکی از علت های وجود مراکز اختصاصی، همین فارغ شدن و خالص شدن برای آن کار است. فرض کنید دانش آموزی بخواهد در خانه درس بخواند، یقیناً بسیاری از امور مزاحمی که در محیط او وجود دارد، نمی گذارد به امر درس خواندن، آن گونه که مفید و شایسته است، بپردازد؛ ازاین رو مدرسه را بنا نهاده اند تا دانش آموزان از ابتدای نیت برای حضور در مدرسه تا پایان زمانی که در آن حضور دارند، به چیزی جز آموختن فکر نکنند و برای آنان فرصت بهره برداری کافی و مطلوب از درس فراهم گردد.

۲. مسجد و هویت یابی معنوی

هویت یکی از مسائل مهم در روانشناسی سلامت است. اریکسون دوران نوجوانی را مقطع خاص شکل گیری هویت، خصوصاً هویت دینی می داند که تا پایان عمر بر هم کنش ها، واکنش ها و جهت گیری های زندگی فرد تأثیر فراوانی دارد (منصور، ۱۳۷۹، ص۵۳). هویت، مصدر جعلی از واژه «هو » («او ») در لغت به معنای «او شدن یا او یافتن» است. هویت از نظر روانشناسی به شناخت و احساسی گفته می شود که هر فرد از کلیت وجودی یا یکی از ابعاد وجود خود دارد (پناهی و معروفی، ۱۳۹۵، ص۹۰). هویت به دو قسم هویت کلان و هویت خرد تقسیم می شود. هویت کلان همان احساس و باوری کلی است که فرد نسبت به کلیت شخصیت خود دارد و ممکن است مثبت یا منفی، محبوب یا نامحبوب باشد. هویت خُرد به اعتبار موضوع های خود اقسامی دارد: هویت دینی، هویت ملی، هویت شغلی، هویت خانوادگی، هویت سیاسی، هویت صنفی، هویت جنسی و هویت های دیگری که بسته به موضوعات زندگی فرد پدیدآمده و ممکن است در طول زمان تحولات و دگرگونی هایی داشته باشد (شرفی، ۱۳۸۰، ص۲۵). انسان موجودی اجتماعی است و بودن در جمع و مشارکت در اموری که به صورت جمعی انجام می شود، یکی از بسترهای شکل گیری شخصیت و هویت او است (همان). نهاد مسجد بستر مهم و مؤثری برای شکل گیری و تقویت هویت دینی است. حضور در مسجد و مشارکت در عبادت جمعی، باور و احساس تعلق به اندیشه و منش دینی را به صورت بارز و مؤثری تحکیم می کند. فقدان هویت یکی از اختلال های شخصیت و آشفتگی در فرایند طبیعی رشد شخصیت است (همان)؛ ازآنجاکه مهم ترین نقش دین، پاسخ به پرسش های بنیادین و تعیین و تنظیم جهت گیری های عمیق و کلی وجود فرد است و به کلیت زندگی او معنا می بخشد (موسوی، ۱۳۸۲، ۲۱۷)، فقدان یا اختلال در روند شکل گیری هویت دینی می تواند مشکلات زیادی برای ب